Het familiebedrijf overdragen – Staat de opvolger klaar?

Dit artikel is eerder gepubliceerd op Logistiek.nl

Net als elke andere logistiek dienstverlener, moeten ook familiebedrijven meer dan ooit tevoren investeren in digitalisatie, elektrificatie en ketensamenwerking. Het is nogal wat om de volgende generatie al dit soort uitdagingen in de schoot te werpen, maar het is ook niet altijd eenvoudig om buiten de familie te verkopen. Richard Boonman, partner van Claassen, Moolenbeek & Partners, geeft weer wat er komt kijken bij de afweging om het bedrijf over te dragen. “Emoties en individuele belangen spelen vaak een grote rol.”

Momenteel is er een versnelde concentratietendens gaande in de transport- en logistieke sector. Ook eigenaren van familiebedrijven zien door de marktbrede én bedrijfsspecifieke uitdagingen vaker heil in verkoop of overdracht. Sterker nog, vanwege de mogelijke overdracht binnen de familie, speelt die vraag vaak al rond hun vijftigste levensjaar. De eerste vraag bij deze ondernemers is altijd: staat mijn opvolger klaar en is die capabel om het bedrijf in deze uitdagende omgeving de toekomst in te leiden?Rond een familiebedrijf zijn meerdere mensen met verschillende rollen en belangen betrokken, waarbij het bedrijf, de eigendomssituatie en de familieleden bij elkaar komen. Er kan om diverse redenen wrijving ontstaan. Een overnemende zoon of dochter kan bijvoorbeeld heel andere belangen hebben dan broer of zus die niet meedoet met de overname. Ouders vinden ten tweede het loslaten van verantwoordelijkheid vaak erg lastig, hetgeen de ontwikkeling van de beoogde opvolger kan bemoeilijken. En daarnaast spelen er vele financiële aspecten. Daar vindt de ‘koude kant’ ook al snel iets van. Om het nog complexer te maken: vaak wordt hierover in zo’n opvolgingsproces onvoldoende het gesprek aangegaan. Voor je het weet zit je in een wolk van (onuitgesproken) emoties.

Het gesprek aangaan

Want dat is zo specifiek aan overdracht van het bedrijf binnen de familie: emotie. Emoties en individuele belangen spelen vaak een grote rol. Soms worden ze uitgesproken, soms ook niet. Om draagvlak binnen het gezin te krijgen is het belangrijk ieders belangen boven tafel te krijgen en het gesprek hierover te voeren. Ook met de kinderen die niet in het bedrijf willen. Dit is erg lastig als je zelf onderdeel uitmaakt van de familie. Daarom wordt er vaak voor gekozen dit deel maar over te slaan en het overnameproces als een rekenkundig vraagstuk te zien: waardebepaling, fiscale zaken, financiering, et cetera. Dat kan goed uitpakken. Maar niet uitgesproken zaken kunnen later lelijk opspelen. Door de gesprekken en vervolgstappen open en transparant te voeren, bijvoorbeeld samen met een externe adviseur, ontstaat draagvlak.

Overwegingen van en over de opvolger(s)

Bij de opvolger(s) komt het in de kern neer op de vragen: wil en kan ik het? Dan gaat het om zaken als ambitie om het bedrijf te leiden, commitment, inzet, bereidheid ondernemersrisico’s te nemen en om eigen competenties. Als er meerdere opvolgers zijn, is het tevens van belang om te kijken of deze personen elkaar versterken. Dit bepalen de opvolgers zelf, maar ook de overdragende generatie heeft er een mening over. Wat doe je als je twijfelt of het een succes gaat worden? Zet je dan toch door? Ook dit is goed om bespreekbaar te maken.

Opvolger klaarstomen

De opvolger is natuurlijk niet automatisch klaar om het stokje over te nemen. Het is sterk aan te bevelen gestructureerd te werken aan de ontwikkeling. Het is belangrijk om ten eerste de competenties en vaardigheden in beeld te brengen, bijvoorbeeld door een ontwikkelassessment. Vervolgens maak je een ontwikkelplan, inclusief eventuele opleidingen, praktijkervaringen en individuele coaching. Bovendien is het belangrijk dat er ruimte wordt gecreëerd voor het naar zich toetrekken van verantwoordelijkheden, zodat de opvolger kan laten zien wat hij kan. Ten slotte moet de opvolger uitgedaagd worden: waar wil hij na vijf jaar staan met het bedrijf en hoe gaat hij dat realiseren?

Familiestatuut

De emotie onder ogen zien, is dus een belangrijke stap. Daarnaast zijn er meer zakelijke manieren om meer grip te creëren op de complexiteit van het familiebedrijf. Steeds vaker stellen ondernemers een familiestatuut op. Hierin worden basisafspraken gemaakt en vertaald in duidelijke regels en afspraken. Als dit statuut er is, dan is dit een goede basis voor een overnameproces, omdat er dan al afspraken zijn gemaakt over zaken als:

• visie en doelen van het bedrijf;
• wie de leiding heeft en hoe toezicht en zeggenschap geregeld zijn;
• wie er onder welke voorwaarden (mede)eigenaar mag/mogen worden;
• of eigendom in het bedrijf gekoppeld is aan een (leidende) functie in het bedrijf;
• te volgen procedures bij bedrijfsoverdracht;
• wat te doen bij noodscenario’s als arbeidsongeschiktheid, overlijden, echtscheiding en dergelijke.

De zakelijke aspecten van overdracht binnen de familie

Als er duidelijkheid is over de belangrijkste uitgangspunten, zoals bij wie het eigendom uitkomt, wat de tijdlijnen zijn, of er gefaseerd of in één keer overgedragen wordt, de gewenste financiële positie van de ouders na overdracht en daarvan afgeleid de al dan niet financiële betrokkenheid van ouders na de overdracht, zal een aantal zaken uitgewerkt moeten gaan worden. Denk hierbij aan:

• de nieuwe juridische en fiscale constructie;
• het maken van een waardebepaling. Op basis hiervan zal de fiscus bepalen of er een reële koopsom betaald wordt en er al dan niet sprake is van een schenkingselement;
• het al dan niet gebruik maken van de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR), hetgeen een fiscaal gunstige schenkingsmogelijkheid aan de opvolger(s) geeft, én bepalen of niet overnemende kinderen hier compensatie voor krijgen;
• financiële planning voor de ouders;
• de financiering van de overname.

Toch geen opvolging in de familie; wat dan?

Als opvolging in de familie toch niet de oplossing is, dan komt verkoop aan derden in beeld. Meestal aan een andere transportondernemer. Ideaal gezien is er dan nog enkele jaren de tijd om het bedrijf verkoopklaar te maken. Te denken valt aan het bedrijf zoveel mogelijk onafhankelijk van jezelf maken, zorgen voor een gezonde omzetspreiding over opdrachtgevers, werken aan goedlopende processen en IT en dergelijke. De praktijk is helaas dat deze stap meestal overgeslagen wordt, hetgeen de onderhandelingspositie bij verkoop verzwakt.

Als je concreet de stap naar verkoop wilt maken, is het belangrijk een indicatie te krijgen van de waarde van de onderneming. Dat is de basis voor onderhandelingen. Daarnaast werkt het verkoopbevorderend als er een goed uitgewerkt verkoopmemorandum gemaakt wordt, ofwel een presentatie van het bedrijf. Hierdoor krijgt een potentiële koper goed inzicht en kom je sneller ter zake. Zodra deze voorbereidingen afgerond zijn, kan je de markt in door mogelijke kopers in beeld te brengen en te benaderen. Je kunt er ook voor kiezen een anonieme profielbeschrijving op een bedrijvenmarktplaats te plaatsen, waar geïnteresseerden dan op reageren.